Website Hans Schoots

Welkom op de website van Hans Schoots, onafhankelijk onderzoeker en schrijver over nieuwste geschiedenis, cultuur en samenleving.

Laatste update 15 APRIL 2024

NIEUWS: Lees verder...

Zie korte CV onderaan. Zie Hans Schoots ook op: www.academia.edu / www.dbnl.org / www.historischnieuwsblad.nl /

VAN TROELSTRA'S REVOLUTIE TOT BAUDETS BOREALE HEMELVAART (1918-2019)

'Heerlijke grootse gedachten doorwoelen ons brein', schreven jonge anarchisten in 1920 in hun blad. Maar bomaanslagen mochten ook. Het woelen is door blijven gaan aan de randen van de Nederlandse samenleving. Grootse gedachten is een geschiedenis van radicalisering, rechts- en linksextremisme, jihadisme en andere uitersten, van Troelstra's revolutiepoging in 1918 tot en met Baudets boreale hemelvaart in 2019. En over hoe we als democratie met dit alles om moeten gaan.

18 januari 2024 verschenen bij uitgeverij Boom

SPUI25, AMSTERDAM:
ER IS WEL EEN ALTERNATIEF
27-3-2024 - Bij het debatcentrum van de Universiteit van Amsterdam vond op 27 maart de bijeenkomst plaats over mijn boek Grootse gedachten: extremen in Nederland 1918-2019. Fascisme-expert Robin te Slaa en ondergetekende als auteur van het boek gingen onder leiding van moderator en cultuurhistoricus Thor Rydin in gesprek. Daarna volgde een geanimeerde discussie met de zaal.

In mijn bijdrage was een van de thema's: er is wél een alternatief voor een regering met de PVV. Maar welk, gezien de volgende drie actualiteiten:

- Graag een regering zonder PVV.

- Rechts heeft nu 95 zetels in de Tweede Kamer, het CDA niet meegerekend. Dat is een bijna twee derde meerderheid, niet alleen in de Kamer, maar ook in het land.

- Links heeft sinds 1918 nog nooit een meerderheid gehad, ook niet inclusief D66.

Een van de conclusies uit Grootse gedachten is: in conflict met de uitersten gaat het er steeds om de tussengroep te winnen. Een actuele variant hierop gaf NRC-commentator Tom-Jan Meeus in zijn nieuwsbrief van 27-1-2024: jarenlang heette de VVD de grote vijand, tot op verkiezingsdag bleek dat het de PVV was.

Voor wie geen acht jaar regering met de PVV wil riskeren, is er maar één mogelijkheid:

De tussengroep, de vele kiezers en de partijen die zich tussen de twee vuren bevinden, niet verachten en wegjagen maar overhalen, en aansturen op een behoorlijk naar rechts leunend kabinet met deelname van PvdA-GL en een zeker ook rechts gewaardeerde premier.

Aanvulling: De bepaald straffe VVD-er Henk Kamp, die zowat dertien jaar minister is geweest, verklaarde in een interview met Diana Matroos over de kabinetsformatie (BNR - The Big Five - 28-3) dat de PvdA niet uitgesloten mag worden, veel ervaren bestuurders heeft en zich aan haar woord pleegt te houden.

Vele andere boeiende dingen werden op de avond bij Spui25 besproken. Er waren 70 aanwezigen, voor de live stream hadden zich daarnaast 40 mensen aangemeld.

De volledige tekst van mijn praatje is binnenkort op deze website te vinden.

INGEKOMEN VRAAG: 'WAAROM HEEFT LINKS NOG NOOIT EEN MEERDERHEID GEHAD?'

Naar deze vraag is nimmer onderzoek gedaan, ook niet door links. Dit laatste mag een teken heten: teveel getuigenis, te weinig oog voor de maatschappelijke werkelijkheid.

Terwijl links opschrijft hoe het moet zijn en vervolgens tracht de samenleving daar in te passen, denken de meeste andere burgers en partijen eerder omgekeerd: ze beginnen bij de toestand zoals hij is en proberen bij te sturen om tot verbetering te geraken. Met normen en waarden, maar praktisch.

Schrijver W.F Hermans schreef ooit over zijn collega's Ter Braak en Du Perron, heel respectabele heren: wanneer ze op een kaart een berg hebben aangewezen, denken ze dat ze hem al beklommen hebben.

Heel links? Nee, de sociaaldemocratie heeft steeds een gematigde vleugel gehad die veel heeft bereikt in coalities met partijen rechts van haar. Niet zelden gebeurde dit ondanks het dwarsliggen der radicalen. Algeheel dieptepunt: het tweede kabinet van minister-president Den Uyl kwam er in 1977 niet door de opgewonden richting in zijn eigen partij. Dat de PvdA onder zijn leiding een grote verkiezingsoverwinning had geboekt en de grootste was met 52 zetels in de Kamer, mocht niet baten.

Radicalen zijn weinig bereid of in staat politiek te bedrijven. Het is alles of niets.

Ik moest aan dit alles denken toen de directeur van het wetenschappelijk bureau van GroenLinks na de grote verkiezingsoverwinning van de PVV 'Ten aanval' riep. Het Platform voor Democratische Weerbaarheid aan de Universiteit van Amsterdam werd op 28-4-2024 om onnavolgbare reden afgetrapt door een Utrechtse hoogleraar. De Dijns advies als antwoord op het onheil was 'harder werken' met 'nog meer energie' bij het uitleggen van hoe het 'feitelijk en ethisch' wél zit.

In beide gevallen ontbrak elk zicht op uitvoerbare voorstellen die tot verandering van de politieke en maatschappelijke verhoudingen kon leiden.

Toch is er het politieke alternatief zonder PVV, ook met erkenning van 95 rechtse zetels in de Kamer. De vraag is dan vooral of GroenLinks als bestanddeel van GL-PvdA de positie van de radicalen uit het verleden zal innemen, en het regeren dus aan Wilders overlaat, of bereid is tot meer dan theorie.

---

* Bij uiterst rechts is hetzelfde te vinden: een star wereldbeeld waaraan de realiteit dient te worden aangepast. Schoolvoorbeeld is Thierry Baudet, die de echte wereld wil vervangen door zijn eigen fantasie.

REACTIES OP GROOTSE GEDACHTEN:

Lees hier een lang fragment uit het boek over de tweede jihadistische golf, 2011-2019: Historiek

'Uitstekend geschreven, soms ronduit spannend boek' - Historisch Nieuwsblad.

'Uiterst relevant' - Trouw (beste non-fictie boeken van de maand)

Gesprek met de auteur van Grootse gedachten in Aflevering 17 van de Historische BoekenCast

'Schoots gaat kijken bij de tomelozen en matelozen van links en rechts om te ontdekken wat ze mogelijk wel betekend hebben, en te begrijpen tegen welke muur het extremisme aanliep. Zijn boek is een uitgebreid overzicht van in theorie ondermijnende verheven idealen, en van ideeën die soms daadwerkelijk gevaarlijk bleken, zoals die van het moslimfundamentalisme die in ons land leidden tot moord en aanslagen. Daarnaast heeft de auteur aandacht voor onverwachte extreme varianten – waaronder serieuze als de Molukse gijzelingen en treinkapingen en achteraf hilarische als het plan van boer Koekoek in de jaren zestig om de voorzitter van het landbouwschap, verantwoordelijk gehouden voor de vermaledijde ruilverkaveling, te ontvoeren en zijn huis in brand te steken. De veiligheidsdienst trof dit ideetje van Koekoek aan in een van zijn brieven.' - De Groene Amsterdammer.

ENKELE STELLINGEN OVER DE NEDERLANDSE SAMENLEVING UIT GROOTSE GEDACHTEN:

De rechtse Colijn-regeringen van de jaren dertig van de Twintigste Eeuw leverden met hun wetgeving tegen extremisme een grote bijdrage aan het bestrijden van het toenmalige fascisme.

Het grootste probleem voor de Nederlandse democratie waren in 1945, aan het einde van de Tweede Wereldoorlog, niet (veronderstelde) snode plannen van koningin Wilhelmina, Bernhard, het Militair Gezag, de Binnenlandse Strijdkrachten als organisatie (BS) of de communisten, maar wetteloosheid en eigenrichting bij het publiek en door willekeurige groepjes BS-ers.

Anders dan in de jaren zestig werd gedacht, waren de jaren vijftig vooral een tijdperk van modernisering. De jongerenoppositie van de jaren zestig was daarentegen overwegend antimodern. Dit leidde onder meer tot een kritiek op structurele technocratisering van de samenleving die vandaag nog actueler is dan toen.

De opvattingen van Boer Koekoek (Boerenpartij, jaren zestig) over de landbouw stonden dichter bij die van de huidige klimaatbeweging dan bij de opvattingen van de toenmalige Nederlandse regering en de Europese Gemeenschap.

Het grootste probleem aan de verre randen was in Nederland in de jaren tachtig niet extreem rechts maar extreem links. Het was, buiten de wereldoorlogen, in de Twintigste Eeuw een van de meest gewelddadige periodes op Nederlandse bodem.

Toen vanaf 1980 de grootste kraakconfrontaties plaats vonden - in ieder geval in Amsterdam - had in het gemeentelijke woonbeleid en de stadsontwikkeling de grootste wending al plaatsgevonden.

Vanaf begin jaren zeventig bestonden er ingrijpende immigratieproblemen in volkswijken in de grote steden, waardoor bestaande sociale structuren buiten elke invloed van de bewoners verpulverden. Hierbij ging het om arbeidsmigratie en daaruit voortvloeinde andere migratie. Het kon tientallen jaren duren om in zulke wijken enigszins tot een nieuw evenwicht te komen. Een belangrijk deel van de huidige gevoelens over migratie bestaat dan ook al heel lang.Dat het in deze discussie in werkelijkheid alleen gaat om asielzoekers is niet waar.

Extremisme moet bestreden worden, maar kan wel degelijk een kanarie in de kolenmijn zijn.

ACTUEEL: KLAGENDE REVOLUTIONAIREN
Na de openbaarmaking van vele oude persoonsdossiers door de AIVD is verontwaardiging ontstaan over wat de veiligheidsdiensten allemaal bijhielden. Ze zouden allerlei mensen ten onrechte hebben gevolgd. Het woord 'gevolgd' blijkt in veel gevallen overigens weinig meer in te houden dan dat krantenknipsels in een mapje werden gedaan. Er is overdreven of juist te weinig aandacht geweest voor deze en gene, aangezien de diensten vaak in het duister tastten. Maar hier past ook een citaat uit Grootse gedachten:

'De CPN wisselde in dit krachtenveld twee verschillende houdingen af. De ene was de volmondige erkenning dat de CPN de revolutionaire omverwerping van de bestaande orde en de vestiging van de dictatuur van het proletariaat nastreefde, de andere was, zodra er van democratische kant tegenwicht kwam, hevige verontwaardiging over de aantasting van de democratische rechten die de partij zelf bij eerste gelegenheid zou afschaffen.'

Deze houding gold vóór de Tweede Wereldoorlog en nog een hele tijd erna. Bovendien opereerde de CPN bij tijden in rechtstreekse samenwerking met de regimes van Oost-Europa. Dat was eind jaren zeventig nog zo bij haar Comité tegen de neutronenbom: er kwam geld voor uit Oost-Berlijn en de affiches werden in de DDR gedrukt.

De tweeslachtigheid van enerzijds heel of half revolutionair activisme, en tegelijk verontwaardiging over het feit dat men daarin serieus werd genomen, bestond ook bij andere bewegingen en groepen, tot ver in de jaren tachtig.

Sommige activiteiten van de veiligheidsdiensten zoals die naar voren komen uit de geopenbaarde dossiers, doen knullig aan. Vergezochte privédetails werden genoteerd en onderwijl wist men minder dan goed was. Dit tekort is inmiddels aangevuld door onder meer openbaar wetenschappelijk onderzoek. Over de CPN bijvoorbeeld in de DDR-archieven, de Moskouse archieven (waarvan in de jaren negentig grote delen open waren) en de partijarchieven zelf.

Zoals in Grootse gedachten voorts duidelijk wordt, is het onjuist dat de overheid alleen radicaal- en extreem links volgde. Deze mythe is vooral door de CPN de wereld in geholpen. Radicaal- en extreem rechts werden welzeker in de gaten gehouden en minstens sinds 1933 gebeurde dit behoorlijk effectief.

Veiligheidsdiensten zijn een noodzakelijk kwaad. Ze zweven door hun aard ergens tussen democratische controle en geheimhouding, waardoor er buiten zicht nogal eens dingen mis kunnen gaan. Toch moet de beginvraag zijn in welke richting(en) deze diensten hun speurwerk hebben verricht, en dan blijft de conclusie dat dit voornamelijk in de juiste richting was, zowel ter rechter- als ter linkerzijde als in de strijd tegen het jihadisme.

FACTORY PHOTOBOOKS
November 2023 verscheen bij uitgeverij nai010 Factory Photobooks onder samenstelling en redactie van industriefotograaf Bart Sorgedrager. Een wereldwijd uniek boek over hoe de klassieke industrie zichzelf in boeken, prospectussen en ander drukwerk in beeld liet brengen en over hoe fotografen dit deden. Met bijdragen van: Gerry Badger, Flip Bool, Mattie Boom, Frits Gierstberg, Martin Parr, Hans Schoots, Bart Sorgedrager, Kim Timby, Thomas Wiegand.

Engels | hardcover | 24 x 29 cm | 496 pag.

Een van de tien beste fotoboeken van 2023 volgens NRC en de Volkskrant.

KORTE CV HANS SCHOOTS
Hans Schoots is historicus nieuwste geschiedenis en zelfstandig onderzoeker en schrijver over geschiedenis, cultuur en samenleving. In 2009 ontving hij zijn PhD aan de Universiteit van Amsterdam voor Bert Haanstra: filmer van Nederland.

Hij is auteur van Gevaarlijk leven: een biografie van Joris Ivens, dat in vier talen is verschenen. Zijn boek Van Fanfare tot Spetters: een cultuurgeschiedenis van de jaren zestig en zeventig is al meer dan tien jaar verplichte literatuur aan de Nederlandse Filmacademie.

Heel andere thema's worden besproken in zijn boek Stromenland, over de Zeeuwse grensstreek: economie, ecologie en geschiedenis rond de Westerschelde en de toekomst van Zeeuws-Vlaanderen. Maoïstische memoires is een inside geschiedenis van en afrekening met het Nederlandse maoïsme van de jaren zeventig-begin jaren tachtig.

Schoots stond op de shortlists voor De Gouden Uil, de Nederlandse Biografieprijs, de Dordtse Biografieprijs en de Louis Hartlooperprijs.

Het boek Grootse gedachten: extremen in democratisch Nederland 1918-2019 (uitgeverij Boom) verschijnt 18 januari 2024.

Hans Schoots was vele jaren vast medewerker van De Groene Amsterdammer en De Republiek der Letteren van Vrij Nederland. Hij was verder redacteur van het vakblad Biografie Bulletin en columnist voor de Filmkrant.

Ontwerp en websitebouw: Rob Zeeman, Amsterdam
Redactie en websitebeheer: Hans Schoots

Foto's in de menubalk boven v.l.n.r.: De Newyorkse gangsterbaas Abe Reles doodgeschoten / Architect Mies van der Rohe in Chicago (r.) / Communistenleider Paul de Groot / Hitlers favoriete filmregisseur Leni Riefenstahl